W grudniu 2024 roku Europejska Rada Ochrony Danych (EROD) przyjęła dokument, który może mieć ogromne znaczenie dla przyszłości rozwoju technologii sztucznej inteligencji w Europie. Opinia EROD w sprawie AI (Opinia 28/2024) odnosi się do fundamentalnych kwestii związanych z przetwarzaniem danych osobowych w cyklu życia modeli sztucznej inteligencji — od ich opracowywania aż po wdrażanie.
W niniejszym artykule przedstawiamy analizę treści tej opinii i jej praktycznych konsekwencji dla firm, instytucji publicznych i twórców systemów AI.
Opinia EROD w sprawie AI: kontekst i znaczenie
Technologie AI rozwijają się w zawrotnym tempie i coraz częściej opierają się na danych osobowych — publicznych, udostępnionych w sieci, pochodzących z social mediów, forów czy baz danych. W tak dynamicznym otoczeniu Opinia EROD w sprawie AI wyznacza nowe granice, przypominając, że prawo do ochrony danych osobowych musi pozostać nienaruszone.
Dokument odpowiada na cztery pytania zgłoszone przez irlandzki organ nadzorczy, m.in. czy modele AI mogą być uznane za anonimowe, jak ocenić legalność przetwarzania danych, kiedy możliwe jest oparcie się na „prawnie uzasadnionym interesie” oraz jakie są konsekwencje przetwarzania danych niezgodnie z prawem.
Anonimowość modeli AI — mit czy realna możliwość?
Jednym z kluczowych wniosków zawartych w Opinii EROD w sprawie AI jest to, że model sztucznej inteligencji, który został przeszkolony na danych osobowych, nie zawsze może być uznany za anonimowy. Nawet jeśli dane nie są jawnie dostępne w modelu, mogą zostać regenerowane, odtworzone lub wywnioskowane przez osoby trzecie.
Kiedy model AI może być uznany za anonimowy?
EROD wskazuje konkretne kryteria:
- Znikome prawdopodobieństwo wyodrębnienia danych osobowych z modelu.
- Zabezpieczenia techniczne (np. prywatność różnicowa, pseudonimizacja).
- Dokumentacja procesów szkoleniowych i ocena ryzyka ponownej identyfikacji.
Organy nadzorcze muszą badać każdy przypadek indywidualnie. Opinia EROD w sprawie AI zachęca do wdrażania silnych mechanizmów testowania modeli pod kątem wycieków danych.
Legalność przetwarzania danych a prawnie uzasadniony interes
Drugim obszarem analizy jest zgodność z prawem przetwarzania danych osobowych. Opinia EROD w sprawie AI przypomina, że prawnie uzasadniony interes (art. 6 ust. 1 lit. f RODO) może być podstawą przetwarzania, ale wymaga przejścia trójstopniowego testu:
- Interes musi być realny, legalny i precyzyjny — np. poprawa bezpieczeństwa IT.
- Należy wykazać konieczność przetwarzania — czy dane są naprawdę niezbędne?
- Przeprowadzenie testu równowagi interesów — czy prawa użytkownika nie przeważają nad interesem administratora?
EROD podkreśla też wagę rozsądnych oczekiwań użytkownika. Jeśli dana osoba nie mogła racjonalnie spodziewać się przetwarzania jej danych — na przykład pobranych z publicznych źródeł przez web scraping — przetwarzanie może być nielegalne, mimo formalnej dostępności tych informacji.
Co z nielegalnie zebranymi danymi?
Ważnym zagadnieniem omawianym w Opinii EROD w sprawie AI jest wpływ nielegalnego przetwarzania danych na dalsze wykorzystanie modeli. Rada opisuje trzy scenariusze:
- Scenariusz 1: Dane zostały nielegalnie wykorzystane, a ten sam administrator kontynuuje ich przetwarzanie.
- Scenariusz 2: Model trafia do innego administratora — musi on zweryfikować legalność działań poprzednika.
- Scenariusz 3: Model zanonimizowany po nielegalnym użyciu danych — jeśli nie zawiera już danych osobowych, RODO nie ma zastosowania, ale dalsze przetwarzanie może podlegać innym regulacjom.
Odpowiedzialność i dokumentacja — kluczowe elementy zgodności
Zgodnie z zasadą rozliczalności, administrator danych musi być w stanie udokumentować każdy etap przetwarzania: od wyboru danych, przez ich oczyszczanie, po testowanie odporności modelu na ataki.
Opinia EROD w sprawie AI wprost wskazuje:
- Konieczność prowadzenia audytów.
- Obowiązek dokumentowania ocen skutków dla ochrony danych (DPIA).
- Znaczenie wewnętrznych polityk prywatności i procedur reagowania na incydenty.
Brak odpowiedniej dokumentacji może prowadzić do uznania modelu za niezgodny z RODO — nawet jeśli nie stwierdzono jeszcze naruszeń danych.
Dlaczego Opinia EROD w sprawie AI jest tak istotna?
Dokument ten to nie tylko opinia prawna, ale także mapa drogowa dla twórców technologii AI, firm korzystających z dużych modeli językowych (LLM), oraz organów nadzorczych. Ustanawia on wspólne ramy, które pomagają ocenić, czy konkretne działania są zgodne z unijnymi przepisami o ochronie danych.
To także jasny sygnał: rozwój sztucznej inteligencji nie może odbywać się kosztem prywatności obywateli.
Podsumowanie
Opinia EROD w sprawie AI stanowi jeden z najważniejszych dokumentów ostatnich lat dotyczących przecięcia technologii, prawa i etyki. W dobie eksplozji zastosowań AI — od chatbotów po systemy monitoringu — EROD wskazuje, że innowacja musi być odpowiedzialna, przejrzysta i zgodna z fundamentalnymi prawami człowieka.
Dla firm i instytucji oznacza to jedno: nie da się zbudować skutecznego systemu AI bez solidnych fundamentów w zakresie ochrony danych. A dla użytkowników — że ich prawa muszą być chronione nawet w najbardziej zaawansowanych technologiach jutra.
| Redakcja BPPZ.pl
Przeczytaj także:
